Jednym z najbardziej wszechstronnych narzędzi w leczeniu problemów interpersonalnych, emocjonalnych i psychicznych jest psychoterapia. Terapia często poprawia jakość życia pacjentów, jak pokazują badania naukowe (Lambert, 2013). Jednak jej skuteczność zależy od wielu czynników poza umiejętnościami terapeuty. Postawy, zaangażowanie i gotowość pacjenta są również ważne.
Celem tego artykułu jest zbadanie najważniejszych elementów, które decydują o skuteczności psychoterapii, a także wskazanie sytuacji, w których terapia może nie działać tak dobrze.
1. Kiedy psychoterapia działa najlepiej?
1.1. Gotowość pacjenta do zmiany
Model transteoretyczny (Prochaska & DiClemente, 1982) wyróżnia kilka etapów gotowości do zmiany, poczynając od prekontemplacji (braku świadomości problemu) i kończąc na utrzymywaniu nowego wzorca zachowania. Psychoterapia działa najlepiej, gdy pacjent jest świadomy problemu i chce działać (Miller). & Rollnick, 2012).
1.2. Relacja terapeutyczna (czyli inaczej mówiąc alianse terapeutyczne)
Badania wskazują, że jakość relacji terapeutycznej jest tak na prawdę, jednym z najsilniejszych predyktorów sukcesu psychoterapii (Horvath et al., 2011). Skuteczna terapia opiera się na:
• Zaufaniu jakie istnieje pomiędzy pacjentem a terapeutą.
• Empatii terapeuty oraz jego czy jej umiejętności dostrojenia się do emocji pacjenta.
• Współpracy w definiowaniu celów i realizacji ustalonego wcześniej planu terapeutycznego.
1.3. Dobór odpowiedniej metody terapeutycznej
Nie wszystkie podejścia terapeutyczne są jednakowo skuteczne w przypadku różnych problemów:
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest najskuteczniejsza w leczeniu zaburzeń lękowych, depresji i PTSD (Hofmann et al., 2012).
• Terapia interpersonalna (IPT) sprawdza się w leczeniu depresji związanej z trudnościami w relacjach, jest także dobrym wyborem w leczeniu zaburzeń adaptacyjnych, do których należą żałoba, rozstanie, czy trudne zmiany i zdarzenia życiowe.,
• Terapia psychodynamiczna pomaga w leczeniu zaburzeń osobowości i problemów wynikających z wczesnych doświadczeń.
1.4. Zaangażowanie pacjenta
Osoby, którzy aktywnie uczestniczą w terapii, realizują zadania między sesjami i są otwarci na eksperymentowanie z nowymi sposobami myślenia i działania, osiągają lepsze wyniki (Kazantzis et al., 2016). Ten sam badacz sugeruje, że aby zwiększyć zaangażowanie pacjenta, na psychoterapeucie leży powinność by różne techniki które pozwolą to zaangażowanie osiągać, zwiększając przy okazji jego motywację wewnętrzną.
1.5. Wsparcie społeczne
Psychoterapia jest bardziej skuteczna, gdy pacjent ma dostęp do wsparcia społecznego, co wzmacnia efekty terapii. Samotność i izolacja mogą hamować proces zmian. Jeżeli obok pacjenta są bliskie mu osoby, które rozumieją jego problemy, to może to zmniejszyć jego poczucie osamotnienia i lepiej radzić z wyzwaniami jakie się pojawią. (Kawachi & Berkman, 2001).
1.6. Terapia w odpowiednim czasie
Terapia przynosi najlepsze efekty, gdy problem jest w stosunkowo wczesnym stadium rozwoju. Długotrwałe i chroniczne problemy mogą wymagać znacznie więcej czasu i wysiłku, aby osiągnąć poprawę. Wielu pacjentów, nie zdaje sobie sprawy, że im bardziej utrwalony problem, tym więcej pracy będzie wymagał, towarzyszy temu brak cierpliwości i nierealistyczne oczekiwania.
2. Kiedy psychoterapia może być mniej skuteczna?
2.1. Brak motywacji lub opór pacjenta
Pacjenci, którzy są zmuszani do terapii (np. przez swoich bliskich lub instytucje takie jak sądy), często nie odnoszą korzyści, ponieważ nie mają wewnętrznej motywacji do zmiany a ta jest przecież niezwykle ważna. Opór wobec terapii może objawiać się jako:
• Negowanie istnienia problemu.
• Unikanie podejmowania pewnych tematów lub zadań.
• Traktowanie terapii jako formalności, bez aktywnego zaangażowania się w nią .
2.2. Niezgodność w relacji terapeutycznej
Jeśli pacjent i terapeuta nie potrafią nawiązać dobrej relacji, skuteczność terapii jest ograniczona. Może to wynikać z:
• Braku zaufania.
• Niezrozumienia potrzeb jakie zgłasza pacjent przez terapeutę.
• Stylu pracy terapeuty, który nie odpowiada pacjentowi.
2.3. Nierealistyczne oczekiwania pacjenta
Istnieją pacjenci, którzy oczekują natychmiastowej zmiany lub „naprawy” problemu przez terapeutę. Kierując się takim podejściem, mogą odczuwać frustrację, gdy okazuje się, że terapia wymaga czasu i zaangażowania. Nierealistyczne oczekiwania często prowadzą do przerwania terapii i do zrażenia się do niej, jako nieefektywnej formy pomocy.
2.4. Problemy organiczne i neurologiczne
W niektórych przypadkach problemy psychiczne mają głównie podłoże biologiczne, które wymaga farmakoterapii (np. schizofrenia, ciężka depresja z psychotycznymi objawami). Psychoterapia może być wówczas jedynie uzupełnieniem leczenia.
2.5. Nieodpowiedni terapeuta
Kompetencje terapeuty mają kluczowe znaczenie. Brak odpowiedniego wykształcenia, doświadczenia lub znajomości metod terapeutycznych może znacząco obniżyć skuteczność terapii. Dlatego warto przyjrzeć się kompetencjom terapeuty, zwrócić uwagę jakie jest jego doświadczenie.
3. Czynniki wspierające skuteczność terapii
3.1. Otwartość na samopoznanie (inaczej metapoznanie)
Pacjenci, którzy są otwarci na eksplorację swoich emocji, myśli i zachowań, mają większe szanse na osiągnięcie zmian. Ta ciekawość i otwartość jest kołem zamachowym, które mobilizuje ich do działania
3.2. Kontekst kulturowy i indywidualne podejście
Uwzględnienie kulturowego i osobistego kontekstu pacjenta (np. wartości, wierzeń) zwiększa szanse na powodzenie terapii, dlatego jeśli terapeuta nie akceptuje systemu wierzeń i wartości danej osoby to warto poszukać innego, bliższego naszemu kontekstowi.
3.3. Monitorowanie postępów
Regularne sprawdzanie postępów i dostosowywanie metod terapeutycznych pomaga uniknąć stagnacji w procesie terapeutycznym ale też zaprzestać działań które nie przynoszą oczekiwanych efektów. Dlatego ważne jest monitorowanie czy są postępy i wykazywanie przez terapeutę zainteresowania nimi.
Psychoterapia może być niezwykle skutecznym narzędziem w leczeniu różnorodnych problemów psychicznych, emocjonalnych i interpersonalnych. Jednak jej efektywność zależy od wielu czynników – zarówno tych związanych z terapeutą, jak i pacjentem. Kluczowe jest zaangażowanie, otwartość oraz gotowość do zmiany ze strony pacjenta, a także odpowiednie kompetencje i empatia terapeuty.
Sytuacje, w których terapia jest mniej skuteczna, często wynikają z braku gotowości pacjenta, niewłaściwego dopasowania terapeuty do potrzeb lub nieodpowiednich warunków życiowych. Jednak nawet w takich przypadkach psychoterapia może stanowić istotny element wsparcia, jeśli zostanie dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta.
Bibliografia:
1. Lambert, M. J. (2013). Bergin and Garfield’s Handbook of Psychotherapy and Behavior Change. Wiley.
2. Horvath, A. O., Del Re, A. C., Flückiger, C., & Symonds, D. (2011). Alliance in individual psychotherapy. Psychotherapy, 48(1), 9–16.
3. Prochaska, J. O., & DiClemente, C. C. (1982). Transtheoretical therapy: Toward a more integrative model of change. Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 19(3), 276–288.
Comments